Beoordeling zedenzaken door Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) bij seksueel misbruik kinderen

De Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) is opgericht op 1 oktober 1999 op grond van de toenmalige Aanwijzing Opsporing seksueel misbruik in afhankelijkheidsrelaties. In de aanwijzing werd er op gewezen dat men in sommige gevallen zeer terughoudend moest zijn een redelijk vermoeden van schuld aan te nemen op grond van een enkele aangifte. De impliciete doelstelling van de aanwijzing was te voorkomen dat mensen die worden beschuldigd van seksueel misbruik al te lichtvaardig worden aangehouden. Hiertoe is door het College van procureurs-generaal de LEBZ in het leven geroepen. De LEBZ is een multidisciplinair samengestelde groep deskundigen die door de officier van justitie kan worden ingeschakeld om in een relatief vroeg stadium de waarheidsgetrouwheid van bepaalde operationele zedenzaken te beoordelen.

Taak LEBZ

De Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken heeft als taak om in een vroeg stadium aangiften van seksueel misbruik te beoordelen. De opdracht is altijd af komstig van een officier van justitie die een beslissing moet nemen over eventuele vervolging van de beschuldigde. Het doel van deze werkwijze is om vroegtijdig te kunnen ontdekken of een beschuldiging is gestoeld op feiten.

Verplichte of facultatieve consultatie

Op grond van deze Aanwijzing is consultatie van de LEBZ in een aantal gevallen verplicht. Consultatie is verplicht wanneer een zaak aspecten vertoont van:

• hervonden herinneringen;
  We spreken van een hervonden herinnering als iemand aangeeft dat hij in het verleden een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt met een belangrijke persoonlijke betekenis, dat hij zich dit enkele jaren in het geheel niet heeft kunnen herinneren, maar dat de herinnering daarna geheel of gedeeltelijk toegankelijk is geworden en (nu) door hem als authentiek en betrouwbaar wordt ervaren” (Gezondheidsraad, 2004). Het hervinden van de herinneringen kan plaatsvinden in therapie, maar ook daarbuiten. De Gezondheidsraad plaatst kanttekeningen bij het fenomeen hervonden herinneringen en wijst er op dat traumatische gebeurtenissen in het algemeen juist beter worden herinnerd. De hervonden herinneringen zouden eerder fictieve herinneringen zijn, “autobiografische herinneringen aan gebeurtenissen die men niet heeft meegemaakt” (Gezondheidsraad, 2004). Fictieve herinneringen kunnen makkelijker ontstaan wanneer sprake is van een combinatie van persoonlijkheidskenmerken c.q. psychische stoornissen en suggestieve beïnvloeding door een belangrijk persoon (bijvoorbeeld een therapeut of andere vertrouwenspersoon).
• ritueel misbruik;
  Een aangifte van ritueel misbruik heeft betrekking op geheime riten, die bestaan uit bizarre vormen van seksueel misbruik gecombineerd met macabere aspecten. De aangifte groeit in de loop der tijd en meestal is er sprake van meerdere daders en meerdere slachtoffers” (Nierop & Van den Eshof, 2008). Onder bizar wordt verstaan dat het misbruik niet door de gewone motieven voor seksueel misbruik lijkt te worden gekenmerkt (seks, macht, woede, sadisme, verlangen naar intimiteit). Macabere aspecten hebben betrekking op het toebrengen van letsel (snijden, kerven, krassen in het lichaam), de dood (abortus, offeren, drinken van bloed), een cultus (gewaden, maskers, diensten, kruizen) en op andere zaken die doorgaans als angstwekkend worden gezien (zoals enge dieren, donkere ruimtes). Ritueel misbruik onderscheidt zich van Voodoo door het seksuele aspect en door het geheime karakter. Ondanks uitgebreid opsporingsonderzoek is noch in Nederland, noch elders ter wereld ooit enig bewijs gevonden voor ritueel misbruik.
• herinneringen aan seksueel misbruik van voor de derde verjaardag.
  Herinneringen aan misbruik voor derde verjaardag Het gaat hierbij om aangiftes die gebaseerd zijn op herinneringen aan misbruik dat zich zou hebben afgespeeld voor de derde verjaardag en dat de aangever zich pas veel later herinnert. Uit onderzoek blijkt dat mensen geen herinneringen aan hun eerste levensjaren (kunnen) hebben. Deze vorm van vergeten heet ‘infantiele amnesie’. De ondergrens ligt op ongeveer twee jaar en voor herinneringen aan zoiets gecompliceerds als seksueel misbruik kan worden aangenomen dat de ondergrens hoger ligt. Daarom wordt in de Aanwijzing de leeftijdsgrens van drie jaar gehanteerd. Het gaat hier uitdrukkelijk niet om misbruik van een kind tot drie jaar waarvan door anderen aangifte wordt gedaan.

Bij de verplichte categorieën is consultatie van de LEBZ niet nodig, wanneer de officier van justitie zelf besluit de zaak te seponeren.

Wanneer een zaak niet behoort tot de verplichte categorieën, maar de officier toch behoefte heeft aan deskundig advies dat hij wil laten meewegen in zijn vervolgingsbeslissing, kan de LEBZ op facultatieve basis worden geconsulteerd. Facultatieve consultatie kan (onder andere) plaatsvinden bij:

• beschuldigingen van seksueel misbruik na een echtscheiding;
• seksueel misbruik dat langer dan acht jaar geleden zou hebben plaatsgevonden;
• groepsverkrachting door onbekende daders.

Zowel de verplichte als de facultatieve consultatie vindt in beginsel plaats vóór een eventuele aanhouding van de beschuldigde, tenzij dit niet mogelijk is en een oordeel van de Expertisegroep van belang is voor het verdere verloop van het opsporingsonderzoek. Het advies van de LEBZ is niet bindend, maar wordt doorgaans overgenomen door officieren van justitie.

Rapport “Misbruik, Misleiding en Misverstanden”

De LEBZ heeft een verslag uitgebracht met betrekking tot de onderzoeken die hebben plaatsgevonden in de periode 2003 t/m 2008. Dit verslag heet “lebz onderzoeksverslag 2008“. In het onderzoeksverslag wordt met behulp van voorbeelden duidelijk gemaakt welke problemen aan de orde zijn geweest in de genoemde onderzoekperiode. Ook wordt uitgelegd welk model er wordt gehanteerd voor het analyseren van twijfelachtige zedenzaken. Met name de uitleg per onderwerp werkt erg verhelderend en is in de praktijk goed bruikbaar.

lebz onderzoeksverslag 2008